رکن الدین باربکشاه

رُکْنُ‌الدّینْ بارْبَکْشاه، ابوالمظفر / ابوالمجاهد باربکشاه، فرزند ابوالمظفر محمود شاه، پادشاه بنگال (864- 879 ق/1460-1474 م)، از دودمان الیاس‌شاهیان (ه‍ م). وی در روزگار پدرش حاکم ساتاگائون بود. او که بی هیچ دشواری و در صلح و آرامش به تخت شاهی برآمد («سلطنت ... »، 212)، قدرتمندترین پادشاه بنگال در سده‌های میانه بود (EI², VIII/598). رکن‌الدین دومین پادشاه دودمان الیاس‌شاهی در دور دوم فرمانروایی آنان، و بسیار دانشمند و دین‌دار بود. در روزگار وی، مردم سپاهی مرفه و آسوده بودند و او نیز سالهای پادشاهی‌اش را در خوشی و شادمانی به سر آورد (سلیم، 118- 119).

رکن‌الدین به‌واسطۀ جنگ با فرمانروایان هندوی اوریسه و شمال و شرق بنگال آوازه‌ای بلند یافت و سیلهت و چیتاگنگ را بازگرفت. او برای سپاه خود غلامان حبشی و مزدوران عرب استخدام کرد، و به فرماندهی سردار توانا و شایسته‌اش، شاه اسماعیل غازی، به کامروپ و اوریسه لشکر برد و پیروز و کامیاب گردید. باربکشاه به آبادانی قلمرو خویش توجه فراوان می‌ورزید، چنان‌که در لکهنوتی که تختگاهش بود، کاخی بزرگ و پهناور برآورد و در باتلاق چوتیه ـ پوتیه بندی ساخت تا بهداشت پایتخت را بهبود بخشد و نیز آن ناحیه را از خطر سیلابهای سالیانه نگه دارد.

او پشتیبان و دوستدار پرشور ادبیات بنگالی بود (EI²، همانجا). مالادهر باسو، شاعر پرآوازۀ بنگالی، که بهاگوت را با نام سری کریشنا وجایا (سربلندی خداوند کریشنا) از سنسکریت به بنگالی برگرداند، از پشتیبانی او برخوردار بود. باربکشاه او را به لقب گونراج خان، و پسر وی را به لقب ساتیاراج خان نام‌بردار کرد («تاریخ ... »، V/1154؛ سرکار، II/132-136).

ابراهیم قوام فاروقی کتابش فرهنگ ابراهیمی / شرفنامۀ منیری را در پادشاهی باربکشاه تألیف کرد (ام‌سلمى، 229؛ سهسرامی، 23). در این کتاب به نام شعرایی چون امیر زین‌الدین هروی، امیر شهاب‌الدین حکیم کرمانی، منصور شیرازی، ملک یوسف، سید جلال، سید رکن، شیخ واحدی و امیر ضیاءالدین هروی برمی‌خوریم که در بنگال به سر می‌بردند و با دربار رکن‌الدین باربکشاه پیوستگی داشتند (ام‌سلمى، همانجا). پیرمحمد شطاری، صوفی فرقۀ شطاریه، که در رنگپور از نواحی بنگال به دیدار آرامگاه شاه اسماعیل غازی رفته بود، رساله‌ای کوتاه به نام رسالة الشهدا در مناقب او نوشته، و از پیروزیهای وی در جهاد با هندوان و سرانجام کشته‌شدنش در دورۀ پادشاهی باربکشاه یاد کرده است (EI²، همانجا؛ «سلطنت»، 213).

مآخذ

ام‌سلمى، «تأثیر زبان فارسی بر زبان و ادبیات بنگالی»، ترجمۀ انجم حمید، مجموعۀ سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه‌قاره، اسلام‌آباد / تهران، 1372 ش، ج 2؛ سلیم، غلام‌حسین، ریاض السلاطین، به کوشش عبدالحق، کلکته، 1890 م؛ سهسرامی، کلیم، خدمتگزاران فارسی در بنگلادش، داکا، 1377 ش/ 1999 م؛ نیز:

A Comprehensive History of India, eds. M. Habib and Kh. A. Nizami, New Delhi, 1982; The Delhi Sultanate, ed. R. C. Majumdar, Bombay, 1967; EI²; Sarkar, J. N., The History of Bengal, Delhi, 1948.

حسن انوشه